در دنیای امروز دانش و اطلاعات نمادی از قدرت محسوب می‌شود؛ به خصوص برای زنان آن هم در جوامع سنتی این آگاهی، اهمیتی دو چندان ایفا میکند. لذا آشنایی با مفاهیم قانونی برای شروع زندگی مشترک می‌تواند به طرفین دید و آگاهی روشن‌تری ببخشد و زوجین را با وظایف و یا حقوقشان آشنا سازد؛ از آنجایی که حقوق قانونی زوج نسبت به یکدیگر با پیوند ازدواج رسمیت می‌یابد و در برابر آن مسئولیت‌هایی نیز شکل می‌گیرد. باید خاطرنشان نمود که در جامعه ما وظیفه تامین هزینه‌ها و نیازهای زندگی در خانواده از جمله وظایف مرد به شمار می‌رود که وظیفه تامین نفقه برای همسر (زن) خود را نیز شامل می‌شود. در ادامه خواهیم دانست که نفقه چیست؟ و چگونه محاسبه می‌شود؟ و به این سوال کلیدی پاسخ خواهیم داد که در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد و مرد می‌تواند از پرداخت آن به همسر خود سرباز زند؟
نفقه چیست؟
در پاسخ به این سوال که در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد، لازم است در ابتدا با مفهوم نفقه آشنا شویم. در معنی لغوی، نفقه اسم مصدر اِنفاق بوده و به معنای چیزی است که انفاق می‌شود و انفاق مال در حقیقت به معنای بذل و بخشش آن است؛ اما در اصطلاح قانونی به معنای تامین هزینه‌ها و نیازهای اولیه و لازم در زندگی است که پس از عقد به صورت دائم، از جمله وظایف مرد محسوب می‌شود. از آنجایی که همسر (زن) به مایحتاجی چون پوشاک، اغذیه و… که جزو نیازهای اولیه اوست، احتیاج دارد، مرد مکلف است که در جهت رفع این نیازها اهتمام ورزد و تامین هزینه‌های زندگی وی را بر عهده گیرد. در ماده 1106 قانونی مدنی چنین ذکر شده است که «در عقد دائم، نفقه زن بر عهده شوهر است».
نفقه چه مواردی دارد؟
نفقه همان نیازهای اولیه یک زن به شمار می‌رود مانند غذا، لباس، مسکن، وسایل اولیه زندگی یا همان اسباب خانه، هزینه‌های درمانی و… در این رابطه اشاره به این نکته ضروری است که لباس خریداری شده برای زن به خود او تعلق می‌گیرد اما نیاز به سرپناه و یا تخصیص مسکن مناسب به این معنا نیست که مالکیت آن نیز به زن تعلق گیرد بلکه به این معناست که شوهر موظف به تامین سرپناهی مناسب برای همسر و خانواده خود برای سکونت است.
محاسبه نفقه برای زن چگونه انجام می‌شود؟
در هیچ بندی از قانون نحوه دقیق محاسبه نفقه تعیین نشده است اما تامین این نیازها در حد متعارف مد نظر است. این حد، تاثیر پذیرفته از جایگاه اجتماعی زن، عرف جامعه، عادت‌های قومی یا حتی قبیله‌ای و از همه مهم‌تر وضع اقتصادی مرد است که با توجه به درآمد او متغیر خواهد بود. اما در صورت لزوم تعیین میزان دقیق آن می‌تواند به کمک کارشناس رسمی دادگستری صورت پذیرد. البته اگر زوجین از میزان تعیین شده رضایت نداشته باشند، حق قانونی اعتراض برای طرفین تا مدت هفت روز محفوظ است.
در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد؟
در ماده 1108 قانونی مدنی چنین ذکر میکند که «هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود».
پاسخ سوال در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد بسیار روشن بوده و به سادگی می‌توان به این نکته پی برد که تامین نفقه زن توسط همسر وی مشروط به انجام وظایف عام و خاص زناشویی خواهد بود. در صورتی که وی از انجام این تکالیف قانونی و یا شرعی امتناع ورزد، نفقه به او تعلق نمیگیرد. تعلق مهریه و یا دریافت نفقه به محض عقد دائم از جمله حقوق زن پس از ازدواج به شمار می‌رود. هم چنین در ماده 1114 قانون مدنی ذکر شده است که «زن باید در منزلی که شوهر تعیین میکند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد» یا در ماده 1115 قانون مدنی چنین بیان میکند که « اگر بودن زن با شوهر در یک منزل متضمن خوف ضرر بدنی و یا مالی یا شرافتی برای زن باشد، زن می‌تواند مسکن علیحده (جداگانه) اختیار کند و در صورت ثبوت مظنه ضرر (اثبات احتمال ضرر) مزبور محکمه حکم بازگشت به منزل شوهر نخواهد داد و مادام که زن در بازگشتن به منزل مزبور معذور است نفقه بر عهده شوهر خواهد بود». در ضمن در ماده 1118 قانون مدنی چنین تعیین میگردد که « زن مستقلاً می‌تواند در دارایی خود هر تصرفی را که می‌خواهد بکند» که اشاره به استقلال مالی زن دارد.
در ادامه پاسخ به این مساله که در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد باید خاطر نشان نمود که در صورتی که زن به علل موجه و مشروعی چون بیماری قادر به انجام وظایف زناشویی خود نباشد، همچنان حق نفقه او محفوظ خواهد بود و مستحق دریافت آن از جانب همسر خویش است. بهتر است هر زنی پیش از ازدواج به وظایف خود در قبال شوهر در منظر قانون آشنا گردد که از جمله این وظایف می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- پذیرش ریاست شوهر
- تمکین زن از شوهر
- تبعیت از شوهر در محل اقامت و مسکن
- تبعیت از شوهر در هنگام خروج از منزل و ورود سایرین به منزل، در حد عرف
- تبعیت از شوهر در اصل شاغل بودن و نوع آن
در اینجا و در رابطه با پرسش در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد باید به اهمیت درک مفهوم تمکین زن از شوهر اشاره نمود که در عرف به معنای اطاعت زن از خواسته‌های شوهر خود است که در حقیقت همان معنای لغوی تمکین یعنی «تن در دادن» را شامل می‌شود.
تمکین زن از شوهر در دو نوع عام و خاص طبقه بندی می‌شود. معنای عام آن همان حسن رفتار در معاشرت با مرد و اطاعت از خواسته‌های مشروع او به شمار می‌رود که البته تن در دادن به خواسته‌های مشروع زن برای مرد نیز نوعی تمکین به شمار می‌رود. پذیرفتن ریاست شوهر در این حوزه قرار می‌گیرد و معنای خاص آن که بیشتر در عرف مورد اشاره قرار گرفته است در این بخش قرار دارد و مربوط به رابطه ی خاص زوج و روابط زناشویی آنها است.
در مقابل این وضعیت مفهوم «نُشوز» یا عدم تمکین مطرح می‌شود که از طرف یکی از زوجین صورت می‌پذیرد که البته در اکثر موارد این مفهوم در مورد زنان به کار برده می‌شود.
در این صورت اگر زنی شوهر خود را تمکین نکند به او عنوان ناشزه اتلاق می‌شود و همسر وی می‌تواند از طریق مراجع قانونی اقدام نموده و الزام او را به تمکین درخواست نماید.
و در اینجا مساله در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد عینیت می‌یابد و تحت این شرایط زن نمی‌تواند از همسر خود انتظار دریافت نفقه را داشته باشد. پس در واقع در پاسخ به این سوال که در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد؟ به طور دقیق می‌توان گفت در صورتی که بدون داشتن عذری موجه از انجام وظایف زناشویی سر باز زند، حق خود را از دریافت نفقه از دست خواهد داد.
نتیجه گیری و جمع بندی
در اصطلاح طلب زن از شوهر خود بابت نفقه از دیون ممتاز به شمار می‌رود و این بدان معناست که حتی در شرایطی که شوهر ورشکست گردد، تسویه نفقه زن در درجه اول اهمیت قرار گرفته و طلب وی باید در ابتدا و پیش از هرگونه طلب دیگری محاسبه و پرداخت گردد.
این حق قانونی بلافاصله پس از عقد دائم جزوی از حقوق زن بر شوهر تلقی شده و مجاز به دریافت و مطالبه آن خواهد بود.
این هزینه بابت نیازهای اولیه زن از جانب شوهر تادیه می‌شود و میزان آن می‌تواند به فاکتورهای متفاوتی بستگی داشته باشد.
در اینجا لازم به تذکر است در صورتی که شوهر به دلیل عدم توانایی مالی قادر به پرداخت آن نباشد، زن می‌تواند از دادگاه تقاضای طلاق نماید.
اما اگر بخواهیم بدانیم که در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد، اشاره به واژه نُشوز یا عدم تمکین بدون عذر موجه ضروری است. اینکه زن بدون دلیل محکمه پسند عرفی و یا قانونی از انجام وظایف زناشویی خود سرباز زند، در واقع حق خود از دریافت نفقه را از دست می‌دهد.
برای دریافت مشاوره از وکیل خانواده درباره مسایل و دعاوی خانواده، می توانید به گروه وکلای عدل ایرانیان مراجعه کنید چون از مزایای مشاوره رایگان تلفنی، حق الوکاله اقساطی و حضور و پیگیری دو وکیل بهره مند شوید.
